Associated Press (AP) ajansı, ABD yönetiminin Rusya ile Ukrayna arasındaki savaşı sonlandırmak amacıyla hazırlandığı öne sürülen 28 maddelik bir plan taslağının kopyasını elde ettiğini bildirdi. AP’nin yayımladığı taslak, taraflar arasında güvenlik garantileri, toprak düzenlemeleri, ekonomik yeniden inşa paketleri ve yaptırımların koşullu kaldırılmasını içeren çok sayıda hususu kapsıyor.

TASLAKTA ÖNE ÇIKAN HÜKÜMLER

AP’nin paylaştığı taslağa göre metinde yer alan başlıca hükümlerde şu noktalar yer alıyor:

  • Ukrayna’nın egemenliği teyit edilecek; buna karşın taslak, Ukrayna’nın NATO üyeliğinden vazgeçmesini ve anayasasında bu yönde düzenleme yapmasını öngörüyor. NATO da Ukrayna’nın gelecekte üyeliğe kabul edilmeyeceğine dair tüzüğüne hüküm eklemeyi kabul edecek ve Ukrayna’da asker konuşlandırmayacağını taahhüt edecek.

  • Ukrayna Silahlı Kuvvetleri büyüklüğü 600 bin personelle sınırlanacak; Avrupa savaş uçaklarının Polonya’da konuşlandırılması öngörülüyor.

  • ABD arabuluculuğunda Rusya ile NATO arasında diyalog kurulması ve ABD garantilerine dayanan bir güvenlik mekanizması kurulması planlanıyor. Ancak bu garantilerin geçerliliğine ilişkin çok sayıda koşul getiriliyor; örneğin Ukrayna’nın Rusya’ya saldırması veya Moskova/St. Petersburg’a füze atması durumunda garantiler iptal edilebilecek.

  • Taslak, Kırım, Luhansk ve Donetsk’in fiilen Rusya’ya ait olarak tanınmasını, Herson ve Zaporijya’nın ise temas hattı boyunca “dondurulmasını” öneriyor. Metinde ileriye dönük toprak düzenlemelerinin kuvvet kullanılarak değiştirilmeyeceği taahhüdü de yer alıyor.

  • Zaporijya Nükleer Santrali Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) denetimine verilecek ve üretilen elektrik Rusya ile Ukrayna arasında eşit paylaşılacak.

  • Rusya’nın küresel ekonomiye yeniden entegre edilmesi, G8’e davet edilmesi ve enerji ile doğal kaynaklar alanlarında uzun vadeli ekonomik işbirlikleri geliştirilmesi gibi maddeler bulunuyor.

  • Dondurulmuş Rus varlıklarından 100 milyar doların Ukrayna’nın yeniden inşası için kullanılacağı; elde edilecek kârın yüzde 50’sinin ABD’ye verileceği; Avrupa tarafından da 100 milyar dolarlık ek kaynağın sağlanacağı öngörülüyor. Kalan dondurulmuş fonların ortak projelere yönlendirileceği belirtiliyor.

  • Ukrayna için geniş kapsamlı yeniden inşa paketi; teknoloji, veri merkezleri, yapay zeka, gaz altyapısı, altyapı onarımı, maden işletmeciliği ve Dünya Bankası kaynaklı özel finansman mekanizmalarını içeriyor.

  • Taslak tarafların birbirlerine saldırmazlık politikalarını yasalaştırmasını, nükleer silahsızlaşma taahhüdünü, akademik ve kültürel hoşgörü programlarını, medya ve azınlık haklarının güvence altına alınmasını öngörüyor.

  • İnsanî konulara ilişkin bir komite kurulması, tutukluların ve rehinelerin karşılıklı takası, aile birleştirme programları ve çatışma mağdurlarına yönelik tedbirler de taslakta yer alıyor.

  • Anlaşma kapsamında Ukrayna’da 100 gün içinde seçim yapılması, taraflara savaş sırasında işledikleri eylemler için genel af sağlanması ve ileride herhangi bir talepte bulunulmamasına ilişkin düzenlemeler öngörülüyor.

  • Taslağın uygulanmasının denetimi için ABD öncülüğünde bir “Barış Konseyi” veya ortak güvenlik çalışma grubu kurulacak; metin yasal olarak bağlayıcı kabul edilip ihlaller halinde yaptırımların uygulanması öngörülüyor.

TASLAĞIN YANSIMALARI VE TEPKİLER

AP’nin yayımladığı taslağın, Donald Trump yönetimi dönemine atfedildiği ve Washington tarafından Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy’ye iletildiği bildirildi. Ukrayna Devlet Başkanlığı Ofisi, 20 Kasım tarihinde ABD’nin Zelenskiy’ye bir taslak plan gönderdiğini ve bunun resmen teslim alındığını açıkladı; açıklamada ABD tarafının planın diplomasiyi yoğunlaştırabileceğini belirttiği kaydedildi.

Öte yandan ABD merkezli Axios haber sitesi, ismi açıklanmayan ABD’li ve Ukraynalı yetkililere dayandırdığı haberlerde Ukrayna yönetiminin taslaktaki birçok noktaya itiraz ettiğini öne sürdü. AP’nin yayımladığı kopyanın, taslak niteliğinde olduğu vurgulanırken, taslakta önerilen bazı hükümlerin taraflar arasında tartışmalı olduğu anlaşılıyor.

Taslakta yer alan toprak düzenlemeleri, NATO garantilerine ilişkin sınırlamalar, dondurulmuş varlıkların kullanımı ve ABD’nin planlanan ekonomik payı ile ilgili hükümler, planın uygulanması halinde jeopolitik ve hukuki sonuçlar doğurabilecek nitelikte görülüyor. Ayrıca taslakta öngörülen af ve seçim hükümlerinin uygulanması ile gelecekteki itiraz ve itibar süreçleri üzerinde de farklı değerlendirmeler olabileceği dikkat çekiyor.

AP’nin yayımladığı metin, taslağın içeriğini sırayla aktarırken, hem taslağı hazırlayan iddia edilen tarafların amaçları hem de Ukrayna’nın ve uluslararası aktörlerin olası tepkilerine ilişkin belirsizlikleri de ortaya koyuyor. Taslağın resmi bir anlaşma olup olmadığına dair herhangi bir teyit olmadığı ve taraflar arasında görüşmelerin sürdüğü belirtiliyor.