Virosen Dönemde Çevresel Praksis

Sosyo-ekolojik bozulma sırasıyla Holosen, Antroposen, Kapitalosen, Gynosen ve Chthulusen dönemlerinde itici güçlerdir. Virosen dönemde de kapitalizm, toplum ve doğanın ele alınmasıyla ayrılmaz bir şekilde bağlantılıdır.

COVID-19 salgını bilim insanlarınca "Virosen" dönemi olarak adlandırılmaya başlanan döneme canlıları taşıdı. "Viro" ön eki insanlarda, hayvanlarda ve bitkilerde hastalığa neden olan konakçılarının canlı hücrelerini kullanarak çoğalan ve büyüyen enfeksiyöz ajanların alt mikroskobik bir ailesi olan "virüse" karşılık gelir. "Sen" soneki de "yeni" anlamındadır. Bu çağın yeniliği, vücut bulmuş bir şekilde virojenik aktivitenin yoğunluğunda yatmaktadır. Doğanın gücü, mevcut politik- ekonomik modellerin kriz yönetimi ve dayanıklılığı ile nasıl yüzleştiği ve bunları nasıl sorguladığını açığa çıkaracak güçtür. Ticaretin ve iletişimin hızlanmasının getirdiği mekansal ve zamansal baskı, insan toplulukları arasında ve insanlık ile doğa arasında artan izolasyon ve mesafeye karşı kurulmuştur. COVID-19 tipi virüslerin doğal bir güç olarak otonom gücü insanlığın aşılar ve iyileştirici tedaviler gibi önleyici tedbirler geliştirme kapasitesini aşan hızlı yayılmaları ve mutasyona uğramış genomlarıyla da daha kapsamlı konularda mücadele bileşimleri gerektirir. Virosen dönem uyarı sinyalleri verdi ve sınırlarını ortaya koydu Virosen dönem, kapitalist sistemin yarattığı toplumsal düzenin doğa üzerindeki tahakkümü konusunda uyarı sinyalleri verdi ve sınırlarını ortaya koydu; ‘normal’ yaşam biçimlerinin savunmasızlığını ve kırılganlıklarla başa çıkmadaki pragmatik iflası ortaya çıkardı. Normal, virüse karşı güçsüzdür. Virosen çağında COVID-19 gibi küresel salgınlar kapitalizm ve ırksal ayrıcalık tarafından organize edilen dünya düzenini bozarak toplumu ve doğayı organize etmenin 'normal' yollarının sürdürülemezliğini açıklığa kavuşturuyor. Mevcut kapitalist sistem başarısız olmasına rağmen, kendisini yeniden üretmeye çalışıyor ve en savunmasız kesimler için eşitsizlikliği ortaya koyuyor. Virosen dönemi çatışmaları ve örtüşen krizleri görünür kıldı. Politik ekoloji, küresel kapitalizm sürecinden ve viral faaliyetlerden kaynaklanan bu tür toplumsal ve ekolojik krizlere karşı koymanın yeni yollarını yaratıcı bir şekilde üretmek için toplumsal ve ekolojik hakları içeren bir adalet teorisine dayanan-özgürleştirici stratejiler gerektirir. Virosen'in küreselleşen zorluklarına karşı özgürleştirici praksisi güçlendirmek önceliklidir. Yeni normal ne olursa olsun, canlılarda mutasyonların harekete geçtiği sosyo-ekolojik değişime bağlı olacaktır. Toplumun salgına verdiği tepkilerin sonuçları, eylemliliğin şu anda kapitalizm ve ırkçılık tarafından şekillendirilen ilişkileri nasıl dönüştürdüğüne bağlıdır. Dönemselleştirmenin sınırlarıyla ilgili belirsizliğe rağmen hatlar belirlemek önemlidir. Bu sınırlar, bilgi rejimleri ve insan-doğa ilişkilerini nasıl ilgilendirdiğini şekillendirir. Belirli mekansal ve zamansal ölçeklere dayanan toplumsal ve çevresel fenomenleri deneyimleyen, anlamlandıran ve bunlara göre hareketlilikler öneren Jude L. Fernando’nun “Virosen Dönemi: Virüslerin, Kapitalizmin ve Irkçılığın Savunmasızlık Noktası” (2020) çalışması dahilinde Virosen Dönemi inceleyeceğim. Eosen: İklim aktivitesi baskındır ve insan aktivitesi önemsizdir. İnsan rahatsızlığı olmaksızın dünya genelinde çok çeşitli iklim koşulları mevcuttur. Holosen: Son büyük buzul çağının veya buz devrinin sonu, insan faaliyetlerinin geliştiği çağın habercisidir. Hızlı nüfus artışı, teknolojik süreçler, medeniyetlerin yükselişi ve düşüşü, göç ve kentsel yaşama geçiş ile işaretlenmiştir. İnsan aktivitesi dünyayı dramatik bir şekilde değiştirmez ve iklim döngülerine tabidir. Plantasyonosen: Plantasyonlar, insan faaliyetinin gezegensel etkileri olarak insan-doğa ilişkileri, sömürgecilik ve kapitalizmin mirasları, baskı ideolojileri ile karışmış kalıcı sosyal hiyerarşiler, baskı ve çevresel bozulma yaratarak kâr güdümlü tarlaların ve maden çıkarma endüstrilerinin emek uygulamaları yoluyla organize edilmesiyle disiplinlenmiştir. Antroposen: İnsanlar sanayileşmeden başlayarak Holosen'i jeolojik bir çağ olarak yerinden ederler ve insan faaliyeti çevre üzerinde derin bir etki yaratır. Dünya, daha önce hiç olmadığı kadar tükenmiş bir biyosfer bırakarak, muazzam potansiyelinin zeminini oyan farklı bir yörüngede yer almaktadır. Kapitalosen: Kapitalist medeniyet sarmalında sermayenin, gücün ve doğanın birlikte üretilmiş bir çağdır. Kapitalizm daha ziyade yaşam ağında sermayenin, gücün ve yeniden üretimin bir dünya-ekolojisi olarak anlaşılır. Chthulusen: Plantasyonosen, Kapitalosen ve Antroposen'deki kaos, yıkım ve ıstıraptan sorumlu canavarca bir chthonic yeraltı figürü ismi alan bu çağ sorunlu gezegenlerde hayatta kalmak için, sorumlu akraba ilişkileri yoluyla Dünya ve onun insan /insan olmayan sakinleri ile ilişkilerini yeniden şekillendirir. Gynosen: Antropojenik-jeolojik şiddet, ataerkillikle birlikte yaygınlaşmıştır. Özgürleştirici organizasyon ve yönetişim biçimleri, cinsiyet eşitliğine dayalı ve feminist uygulamalar tarafından yönlendirilir. Virosen: Virojenik aktivite, doğanın bir gücü olarak insanları ve ekosistemleri kolonileştirir, onları alt eder ve etkiler, esasen kapitalizm ve ırkçılık tarafından düzenlenen antropojenik faaliyetlere tarihsel olarak eşi görülmemiş ve neredeyse dokunulmaz sınırlar koyar. Değişim için fırsatlar yaratır. Virosen dönem üç tür korkuyu uyandırdı. Birincisi, tüm toplumsal sınıflar tarafından paylaşılan hastalık ve can kaybı korkusu; ikincisi, öncelikle ekonomik ve ırksal olarak ayrıcalıklı olanlar tarafından tutulan kapitalizme karşı direniş korkusu; üçüncüsü, marjinalleşmiş toplumsal gruplar alternatif bir dünya düzeni fikrini kucaklamak için gerekli riskleri ve belirsizlikleri almaya isteksizdir (Fernando, 2020). Antroposen'in insan failliğine dair yanlış anlayışı, Homo Economicus'un rasyonel ve özerk bir aktör olduğu fikriyle tutarlıydı. Virosen’de ise bu modelin hegemonik statüsü, etkili bir şekilde ırkçılık ve sosyoekonomik tabakalaşmanın kuluçka merkezleri olarak işlev gören neoliberal politika rejimleri etkiledi onun etkisini de hissettirdi. Benzer şekilde, insanlığın gezegende hayatta kalmasına ilişkin Chthulusen anlatısı dünya ve insan olmayan sakinleri ile olan ilişkisini sorumlu akraba ilişkileri olarak yeniden kavramsallaştırarak neoliberalizme ve ırkçı tezahürlerine doğrudan hitap etmiyor veya istikrarsızlaştırmıyordu. O halde Virosen'nin benzersiz bir özelliği insan-doğa ilişkilerinin üretilmesinde kapitalizmin ve ırkçılığın rollerinin, viral aktiviteye karşı insan ve insan olmayan kırılganlıkları şiddetlendiren rolünü vurgulamasıdır. Kapitalosen, Antroposen'de insan failliğini vurguluyor, ortaya çıkarıyor ve sorunsallaştırıyor olsa da Kapitalosen’in insan failliğini kavramsallaştırması zayıftır çünkü insanların neden bu şekilde davrandıklarını açıklayamaz. “İnsanlar neden yapmak istemedikleri şeyi sık sık yaparlar, bilgileri ve eylemleri arasındaki geniş uçurum nereden geliyor ve dünya ekolojisinin krizinin üstesinden gelmek için insan eylemlerini şekillendirmenin ahlaki temelleri nelerdir?” (Fernando, 2020).  “Hayatta kalma hakları” kavramını “çevresel haklara” dönüştürmeli sonra da bu hakları emeği ve doğayı mülkü olarak gören baskı sistemini bitirecek temeli oluşturan evrensel haklar olarak konumlandırmalıyız Beşeri faillik, sermaye, cinsiyet, çevresel ve ya toplumsal bozulma sırasıyla Holosen, Antroposen, Kapitalosen, Gynosen ve Chthulusen dönemlerinde itici güçlerdir. Virosen çağında kapitalizm, toplum ve doğanın ele alınmasıyla ayrılmaz bir şekilde bağlantılıdır. Viral hastalıkların küresel yayılımı, agresif neoliberal büyüme politikaları tarafından yönlendirildiği için iklim krizinin küresel etkilerine paraleldir. Büyüme, ormanların yok olmasına neden olur ve insanları, yoğun çiftçilik, yerel ve küresel hayvancılık, hayvancılık ürünlerinin ticareti ve yanı sıra pazar yerlerinde türlerin birlikte yaşaması yoluyla hayvanlarla her zamankinden daha yakın temasa geçirir. Neoliberal ekonomi politikaları, uzun süredir tanıdık olan ancak şimdi yeni, immünolojik olarak savunmasız olan patojenlerin yeniden ortaya çıkması da dahil olmak üzere, iklim krizinden zaten rahatsız olan popülasyonları orantısız bir şekilde etkilemiştir. Salgın sırasında ve sonrasında kırılganlıklara yanıt vermenin alternatif yolları neoliberal yönetimin hegemonik gücüne karşı çalışırken hayali alternatifleri gerçeğe dönüştürme gücü hegemonik ve karşı-hegemonik yollarını yeniden değerlendirmeyi içerir.  Virosen'nin kırılganlıklarına yanıt veremeyen bir toplumsal düzeni yeniden üretme toplumsal olarak adil ve ekolojik düzeyde ve ölçeklerde sürdürecek politikaları şekillendirir. Toplumun acil durumlarda sıklıkla artan adalet özlemini ve ayrıcalıklar açısından çerçevelendiğinde de defalarca bu özlemin nedenlerini görebildik. Çevresel adalet, hakların kapitalizm altında tasarlanma şekillerini altüst eder ve özgürlüğün anlamını yeniden tanımlar. Kullanılan soyut hayatta kalma haklarını “çevresel haklara” dönüştürmeli sonra da bu hakları emeği ve doğayı mülkü olarak gören baskı sistemini bitirecek temeli oluşturan “evrensel haklar” olarak konumlandırabilmeliyiz Fernando, J. L. (2020). The Virosen Epoch: the vulnerability nexus of viruses, capitalism and racism. Journal of Political Ecology, 27(1), 635-684.