Yazan: FABIOLA TORRES LÓPEZ

Çeviren: Sebla Küçük

Şirketlerin, siyasetçilerin ve ünlülerin servetlerini vergi cennetlerinde nasıl sakladıkları hakkında giderek daha fazla sır ortaya çıkarken, Paradise Papers (Cennet Belgeleri) adlı küresel araştırmada çalışan gazeteciler, veri araştırma yöntemlerimizi, analizleri ve ortaya çıkan haber içeriğini yeniden keşfetmek için bilgisayar teknolojisinin değerini ve işbirliği yapmanın önemini doğruluyor.

Bu araştırma için Uluslararası Araştırmacı Gazeteciler Konsorsiyumu (ICIJ) 67 ülkeden 383 gazeteciye üç çalışma platformu açtı: Bunlardan biri iç iletişim için (Global I-Hub), diğeri belgelerin araştırılması için (Global Knowledge Center) ve üçüncüsü veri bağlantılarını kurmak içindi (Linkurius). ICIJ yardımcı direktörü Marina Walker, Mart 2017’de Münih’te, yedi ay sonra gün ışığına çıkacak olan olayın kilit ayrıntılarını koordine etmek üzere buluştuğumuz zaman, bize “Büyük ölçekli bir işbirliği yapabilmemiz için tek yol bu” demişti.

Panama Papers araştırmasında olduğu gibi, Appleby ve Asiaciti Trust adlı iki offshore hukuk firmasına ait 13,4 milyon belgenin yer aldığı yeni bilgi sızıntısı da, Alman Süddeutsche Zeitung gazetesinde çalışan iki muhabir tarafından yayınlandı: Bastian Obermayer ve Frederik Obermaier. Gazeteciler, bugün Paradise Papers adıyla bilinen belgeleri düzenlemek için verileri ICIJ ile paylaştı. Araştırmada yer alan muhabirlerin çoğunluğu ICIJ ile daha önce küresel araştırmalara katılmıştı ve izlenmesi gereken protokolleri biliyordu. Ancak her haberle birlikte yeni zorluklar ortaya çıkar.

Araştırma kapsamında, bize bol miktarda materyal sağlayan, Global Knowledge Center’in şifrelenmiş platformunda birkaç ay boyunca belgeleri, e-postaları, PDF’leri inceledik ve görselleri sıraladık. Haber olabilecek bir şirketle veya tanınmış bir isimle ilgili veri bulduğumuz zaman, saha çalışmasına başlıyorduk. Bunun için çoğu zaman seyahat etmemiz, bilgileri doğrulamamız, harici veri tabanlarını incelememiz, röportaj yapmamız ve olası haberi anlamak için farklı kaynaklara ulaşmamız gerekiyordu.

Marina Walker öncülüğündeki ICIJ ekibi, Paradise Papers kapsamında işbirliği yapan tüm gazeteciler için kalıcı bir rehber haline geldi. Mar Cabra, Emilia Díaz-Struck, Cecile S.Gallego ve Rigoberto Carvajal kendi uzmanlıklarıyla farklı formatlardaki milyonlarca farklı veri arasında gezinmemizi sağladı. Başlangıçta veriler yapılandırılmamıştı — ancak veriler düzenlendikten sonra, mali işlemler, sözleşmeler, banka havaleleri ve müşteri listelerinin yanı sıra, Glencore gibi çokuluslu şirketlerin kuralların etrafından dolaşmak, vergiden kaçınmak ve varlıklarını denizaşırı yerlerde saklamak için kullandığı yöntemler ortaya çıktı.

Veri miktarı çok fazla. Belgeler, 1950 ile 2016 arasını, yani neredeyse 70 yılı kapsıyor. Bu durum, Panama Papers’ın kaynağı olan Mossack Fonseca sızıntısı ile Appleby ve Asiaciti Trust sızıntısı arasındaki başlıca farklılıklardan biri. Ancak iki sızıntı arasında müşteri profilleri açısından bir fark var: Bermuda, Bahama Adaları, Barbados, Malta ve Man Adası gibi 19 vergi cennetine kadar izi sürülebilen çokuluslu şirketler ve zenginler. Veri tabanında bulunan isimler arasında Kraliçe Elizabeth, Başkan Trump’ın kabinesinin üyeleri, Bono ve Shakira gibi şarkıcılar ve Apple, Nike ve Facebook gibi şirketler yer alıyordu.

Paradise Papers sızıntısında 1,4 terabayt veri yer aldı. Bu miktar, geçen yıl ortaya çıkan Panama Papers sızıntısındaki verilerin yarısından biraz fazlaydı.

Araştırmaya katılan gazeteciler tek başlarına çalışmış olsaydı ve ICIJ ekibinin sunduğu yeni habercilik yöntemlerini ve teknolojilerini düzenli olarak kullanmasaydı, araştırma aylar değil yıllar sürerdi. ICIJ, dünyada sınır ötesi araştırmalar için bir model haline geldi.

Paradise Papers’ta çalışırken öğrendiğimiz araç ve programları sizinle paylaşmak istiyorum. Bu araçlar üç kategoriye ayrılıyor: Dijital güvenlik, belge arama ve veri bağlantıları.

Dijital güvenlik

VeraCrypt

ICIJ, Paradise Papers’ı oluşturan 13,4 milyon belgeyi VeraCrypt adı verilen, ‘gizli dosyalar’ oluşturmanızı sağlayan, şifrelenmiş ve açık kaynaklı sistemde sakladı. Bu program çifte şifreleme sağlıyor: Birinci seviyedeki bilgilere ulaşmak için bir parola, ikinci seviyedeki – görünmez – bilgilere erişmek için ise farklı bir parola girmek gerekiyor. Bu nedenle araştırmanın dışındaki bir kişi ikinci, gizli bir bilgi katmanı olduğunu fark edemiyor.

Şifrelenmiş e-postalar

ICIJ ekibinin her bir üyesi ve kaynaklarımız Mailvelope gibi uzantıları kullanarak şifrelenmiş e-posta üzerinden iletişim kuruyor ve belge gönderiyor. Sadece PGP (Pretty Good Privacy) anahtarlarının paylaşılması gerekiyor.

Global I-Hub:

Araştırmaya katılan gazeteciler için bir tür içe kapalı Facebook olan Global I-Hub’a, kullanıcı kaydı ve iki faktörlü kimlik doğrulama sistemi üzerinden ulaşılıyor. Hub içerisinde gruplar, farklı ilgi alanlarına göre bölünüyor. Ayrıca herkese açık bir zaman tüneli ve iç mesajlaşma sistemi bulunuyor. ICIJ’de veri editörü olan Mar Cabra, “Bu bizim sanal haber merkezimiz” diyor. Bu platform Oxwall adında, açık kaynaklı bir yazılımla geliştirildi.

Belge arama

The Knowledge Center

Belgeleri incelemek için gazetecilerin The Knowledge Center adlı bir şifrelenmiş platforma bir kullanıcı adı ve parola kullanarak erişmesi gerekiyordu. Bu arama sistemi artık dünya çapında duyulan üç büyük sızıntının veri tabanlarını entegre ediyor: Offshore Leaks, Panama Papers ve Paradise Papers.

Arama motoru sayesinde sızıntı klasörlerini yıla ve dosya tipine göre görebiliyoruz ve ayrıca belli kelime örüntülerini kullanarak verilerin yerini tespit edebiliyoruz. Bir belgenin yeri tespit edildiği zaman belgenin ön izlemesini açabiliyor ve belgeyi indirebiliyorsunuz.

ICIJ’in geliştiricileri, The Knowledge Center’i üç yazılım kullanarak yarattı: Apache Tika belgelerden verileri çıkarmak ve işlemek için, Apache Solr verileri dizinlemek için ve Blacklight sezgisel, kullanımı kolay bir arama platformu sunmak için kullanıldı.

Nuix

ICIJ’in geliştiricileri ve Süddeutsche Zeitung ekibi Nuix yazılımını kullanarak e-postalar, taranmış belgeler, PDF’ler ve görüntüler dahil olmak üzere 10 milyondan fazla sızdırılmış belgeyi işledi. Australian Firepower’ın bu programı sayesinde bilgiler üzerinde bir tür adli tıp muayenesi yaptık ve görüntüleri optik tanıma işleminden geçirerek bunları analiz edilebilir metin belgelerine dönüştürdük. Örneğin, bir sözleşmeyi veya bileti tarayıcıdan geçirdiğimiz zaman bunlar görüntü olarak kaydedilir ancak Nuix bunların içinde metin olduğunu fark eder ve metni belgeden çıkarır.

Girilen veriler işlendikten sonra Paradise Papers bilişim ekibi, gazetecilerin tüm dosya türlerini inceleyebileceği veri tabanını oluşturdu.

Veri bağlantıları

Linkurious ve Neo4j:

Gazeteciler Paradise Papers’ın veri evrenini görselleştirmek için, verileri grafiğe dönüştüren ve zenginler ve güçlüler arasındaki dinamik ve karmaşık bağlantıları sergileyen lisanslı bir yazılım olan Linkurious’u kullandı. Bu araç çok basit bir şekilde çalışıyor: İçindeki arama sistemine ilgili isimler giriliyor ve sonuçlar, veri tabanında tespit edilen tüm bağlantıları içeren bir grafik şeklinde sunuluyor.

Linkurius sisteminin veri görselleştirmesine bir bakış.

Linkurius sistemi için, ICIJ bilişim ekibinin bazı önemli ön adımlar atması gerekti: Paradise Papers bilgileri SQL’de ilişkisel veri tabanı formatındaydı ancak Talend yazılımı kullanılarak Neo4j grafiğine dönüştürüldü.

Fabiola Torres López Orta Amerika, Meksika ve Kolombiya’daki gazetecilere, yolsuzluk, şeffaflık ve yönetişim konularında haber yazma becerilerini geliştirmeleri amacıyla en son dijital araştırmacı gazetecilik becerileri kazanmaları için yardım ediyor. ICFJ Knight Fellow programının üyesi olarak çalışmalar yürüttü.

Yazıdaki görsel ICIJ’in izniyle kullanılmıştır; ikincil görseller Fabiola Torres López tarafından oluşturulmuştur.