İstanbul Silivri merkezli 6.2 büyüklüğündeki depremle sarsıldı, milyonlar kendini sokaklara attı, GSM operatörleri de bir kez daha hayal kırıklığı yarattı, telefon hatları çöktü. Akıllara İstanbul depremine yönelik hazırlıklar geldi ancak bu alanların önemli bir bölümünün AVM'lere dönüştürüldüğü gerçeği İstanbulluların suratlarına bir kez daha patladı.
Kurucusu ve iki başkanı da hapiste olan İPA'dan çarpıcı rapor
Ekrem İmamoğlu'nun 2019'da İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı seçilmesi sonrası en önemli projelerinden birisi olarak kurduğu ve önce Resul Emrah Şahan, sonra da Buğra Gökçe tarafından başkanlık yapılan İstanbul Planlama Ajansı'nın bir yıl önce hazırladığı çarpıcı rapor bir kez daha gündeme geldi. Bugün her üç isim de ikisi Silivri Cezaevinde olmak üzere hapiste tutuluyor. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Deprem Risk Yönetimi ve Kentsel İyileştirme Daire Başkanı Tayfun Kahraman da uzun süredir aynı cezaevinde.
Türkiye'de bulunan 455 AVM'nin 133'ü İstanbul'da bunların 95'i deprem toplanma alanı üzerinde
İstanbul Planlama Ajansı’nın (İPA) hazırladığı rapora göre Türkiye’deki 455 alışveriş merkezinin 133’ünün bulunduğu mega kent İstanbul’da deprem toplanma alanlarının önemli bir bölümü AVM'lere dönüştürülmüş durumda. Bir yandan deprem sonrası insanlar toplanacak yer ararken, İstanbul’da en az 42 bin 200 kişinin deprem sonrası barınma ihtiyacını karşılayabileceği ifade edilen alanda, 20 bin metrekarenin üstünde alan kaplayan 95 adet AVM bulunuyor.
İPA raporunda çarpıcı veriler
İPA’nın “Kamusal Olanın Dönüşümü: Alışveriş Merkezlerinin Kentsel Etkileri Üzerine Değerlendirme” başlığı altında yayınladığı rapora Türkiye’de ilk AVM 1988’de İstanbul’da açıldı. 1990’lardan sonra AVM sayısı hızla artarken, 2024 Haziran ayı itibarıyla İstanbul’daki AVM sayısı 133’e ulaştı. Kentte, 39 ilçe arasında yalnızca Adalar, Çatalca, Çekmeköy, Esenler ve Şile’de AVM bulunmuyor. Şişli (10), Bakırköy (9), Ataşehir (8) ve Ümraniye (8) en fazla AVM’nin yer aldığı ilçeler olarak öne çıkıyor. İstanbul, Türkiye nüfusunun %19,13’ünü barındırırken, ülkedeki tüm AVM’lerin %29,75’i bu şehirde bulunuyor.
Raporda, AVM’lerin artışıyla birlikte kamusal alanların ve deprem toplanma alanlarının ticari projelere dönüştürülerek azaldığı vurgulanıyor. Özellikle İstanbul’da, yeşil alan eksikliği ve deprem sonrası toplanma alanlarının yetersizliği ciddi bir sorun olarak öne çıkıyor.
TMMOB deprem standartları ne diyor?
TMMOB’un deprem sonrası geçici barınma standartlarına göre, bir kişi için en az 45 metrekare alana ihtiyaç var. Ancak AVM’lerin kapladığı alanlar, bu ihtiyacı karşılayabilecek büyüklükte olmasına rağmen, kamusal kullanım yerine ticari amaçlarla kullanılıyor. Raporda, AVM’lerin olası bir deprem sonrası toplanma alanı olarak yeniden değerlendirilmesi öneriliyor.
Deprem Toplanma Alanlarından Dönüştürülen AVM’ler
İnşaat Mühendisleri Odası’nın verilerine göre, 1999-2003 yılları arasında deprem toplanma alanı olarak belirlenen ve sonradan imara açılarak AVM’ye dönüştürülen önemli noktalar arasında şunlar bulunuyor.
- Torun Center’ın bulunduğu eski Ali Sami Yen Stadı
- Zorlu AVM’nin yer aldığı Zincirlikuyu’daki Karayolları 17. Bölge Müdürlüğü arazisi
- Akasya AVM’nin bulunduğu Acıbadem’deki eski Ford Otosan Fabrikası arazisi
- Bakırköy’deki Marmara ve İstanbul Forum AVM’nin bulunduğu alanlar
Kamuya Ait Alanlardan AVM’ye Dönüşen Örnekler
Rapor, kamusal alanların özelleştirilerek AVM’ye dönüştürülmesinin İstanbul’da yaygın bir uygulama haline geldiğini gösteriyor. Dönüştürülen bazı önemli alanlar şöyle sıralanıyor.
- Akmerkez (1993): Cumhuriyet Parkı’nın bir kısmı özelleştirilerek AVM’ye dönüştürüldü. Bu dönüşüm, bölgede zaten yetersiz olan yeşil alanların daha da azalmasına yol açtı.
- Cevahir AVM (2005): 1912’de atlı tramvay deposu ve ahır olarak kullanılan, daha sonra elektrikli tramvaylar ile otobüslerin garajı olan alana inşa edildi.
- Kanyon AVM (2006): Eski İETT garajının bulunduğu alan özelleştirilerek AVM’ye dönüştürüldü.
- City’s Nişantaşı (2008): Eski İtfaiye Meydanı ve binasının bulunduğu alan özelleştirildi.
- Zorlu Center (2013): Eski Karayolları Genel Müdürlüğü arazisi, deprem toplanma alanı olarak belirlenmişken AVM ve karma projeye dönüştürüldü.
- Astoria AVM (2014): Eski Mecidiyeköy Askerlik Şubesi arazisine inşa edildi.
- Akasya AVM (2014): Eski Ford Otosan Fabrikası arazisine kuruldu; bu alan da deprem sonrası toplanma alanıydı.
- Torun Center (2017): Eski Ali Sami Yen Stadı alanına inşa edildi; 1999 depremi sonrası toplanma alanı olarak belirlenmişti.
