15 Temmuz darbe girişiminin ardından 21 Temmuz’da ilan edilen ve günümüze kadar 7 kez uzatılan OHAL döneminde, 35 KHK yayınlandı. On binlerce insanın kamu görevinden atıldığı, bir o kadarının da uzaklaştırıldığı KHK'lerle, bugüne kadar 70 gazete ve 18 televizyon kanalının yanında yüzlerce sivil toplum kuruluşu da kapatıldı.
[mks_dropcap style="letter" size="52" bg_color="#ffffff" txt_color="#000000"]İ[/mks_dropcap]lan edildiği günden bu yana 7 kere uzatılan OHAL süreci, milyonlarca yurttaşın yaşamını doğrudan etkiledi. İhraç ve kapatmaların yanı sıra basın ve insan hakları ihlallerinin sıkça yaşandığı OHAL döneminde, son çıkan KHK ile birlikte 129 bin kişi kamu görevinden ihraç edildi.
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi'ne resmi geçişin ardından Türkiye'de, uluslararası ve yerel sivil toplum kuruluşlarının raporlarına dayandırdığımız OHAL bilançosunu hazırladık. OHAL boyunca Bakanlar Kurulu tarafından iki yılda toplam 36 KHK yayınlandı.
GÖZALTI SÜRESİ 30 GÜN OLARAK BELİRLENDİ
12 Eylül darbesinden önce 15 gün olan azami gözaltı süresi darbenin ardından önce 30'a, sonra 90'a çıkarılmış, ilerleyen yıllarda 7'ye kadar düşürülmüştü. 2012 yılında yapılan bir yasal düzenleme sonucunda üst sınır tamamen kaldırılmasıyla OHAL döneminde gözaltına alınan kişileri sonsuza kadar gözaltında tutmak mümkün hale gelmişti. 23 Temmuz 2016'da çıkarılan bir KHK ile gözaltı süresi 30 gün olarak belirlendi. Ocak 2017'de ise 7+7 güne indirildi.
169 BİN 13 ADLİ İŞLEM, 4 İNTİHAR
Cumhuriyet Halk Partisi'nin (CHP) OHAL'in birinci yıldönümünde hazırladığı rapora göre, OHAL boyunca 169 bin 13 kişi hakkında adli işlem yapıldı. Raporda "Yürütülen soruşturmalar kapsamında hakkında işlem yapılan kişiler ya da yakınlarından en az 25 kişi canına kıydı. 4 kişi de intihar girişiminde bulundu. Bu olayların 8'i cezaevlerinde, gözaltında ya da gözaltına alınırken gerçekleşti" ifadeleri yer aldı.
361 HDP'LİYE GÖZALTI
Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV) ve İnsan Hakları Derneği'nin (İHD) 22 Haziran'da yayınladığı rapora göre 28 Nisan - 21 Haziran arasında 361 HDP'li gözaltına alındı. Ocak 2018'deki İçişleri Bakanlığı verilerine göre HDP'li 102 belediyeden 94'üne kayyum atandı.
2017'DE İŞKENCE GÖRDÜĞÜNÜ BELİRTEN 5 BİN 268 KİŞİ TESPİT EDİLDİ
OHAL'de "işkence" ve "kötü muamele"nin boyutlarına yer verilen TİHV ve İHD raporunda şöyle denildi: "2017 yılında TİHV'e başvuran 616 kişiden 12'si yurt dışında, 564 kişi tek ya da çoklu mekanda işkenceye maruz kaldığını söylemiş. Bunların 272'si emniyet müdürlükleri, 55'si polis karakolu gibi resmi gözaltı merkezlerinde işkenceye maruz kaldığını beyan etmiştir. 2017'de başvuranların 226'sı açık alan ve gösteri sırasında, 70'nin ise ev ve işyerinde işkence ve kötü muameleye maruz kaldıkları belirtilmiştir. Resmi olmayan gözaltı yerlerinde uygulamaların vahim boyuta ulaştığı görülmektedir.
İHD'ye yapılan başvurular ve araştırmalar sonucunda 2017'de işkence gördüğünü söyleyen 5 bin 268 kişi tespit edilmiştir. İHD'nin 30 Mayıs 2017 tarihinde açıkladığı verilere göre çoğu Ankara'da olmak üzere 11 zorla kaçırma ve kaybetme vakası yaşanmıştır. Bu kişilerden 4'ü daha sonra serbest bırakılmış, biri intihar etmiştir. 2018 yılında da bir zorla kaçırarak kaybetme vakası daha yaşanmıştır. Halen 8 kişinin akıbeti bilinmemektedir."
KAMUDA 129 BİN İHRAÇ
2 yıl süren OHAL boyunca kamuda görev yapan 129 bin görevli ihraç edildi. KHK ile ihraç edilen kamu görevlileri arasında binlerce akademisyen, asker, polis memuru, savcı, hakim, doktor ve öğretmen yer alıyor. Kamuda en fazla ihraç, Adalet Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı bünyesinde yapıldı. Türkiye'de var olan hakim ve savcıların dörtte birine yakını KHK ile ihraç edildi.
50 BİNİN ÜZERİNDE TUTUKLU
BBC Türkçe'nin, OHAL Komisyonu ve Uluslararası Af Örgütü verilerine dayanarak hazırladığı habere göre, OHAL süresi boyunca 50 binin üzerinde kişi tutuklandı. Bağımsız Gazetecilik Platformu'nun (P24) verilerine göre ise, şu anda cezaevlerinde 150'den fazla gazeteci ve basın çalışanı bulunuyor.
KÜLTÜR SANAT ALANINDA OHAL
CHP'nin hazırladığı OHAL raporuna göre, İstanbul Büyükşehir Belediyesi'nde muhalif kimlikleriyle bilinen 6 oyuncu ve yönetmen açığa alındı, 17 oyuncu, bir dramaturg, bir müzisyen ve bir koreografın işine son verildi. Genco Erkal'ın Dostlar Tiyatrosu'nun sahnelediği ‘Nazım ile Brecht' oyunu OHAL kapsamında yasaklandı, Levent Üzümcü'nün oyununa Artvin Üniversitesi ve Artvin Valiliği salon vermedi. Barış Atay'ın "Sadece Diktatör" adlı oyunu önce Kadıköy'de sonra Artvin'de Valilik ve Kaymakamlık kararlarıyla yasaklandı. Aralarında Devlet Tiyatroları'nda dramaturg olarak çalışan Eren Aysan'ın bulunduğu 4 Kültür Bakanlığı çalışanı açığa alındı. Eren Aysan görevine iade edildi. Türkiye'nin yetiştirdiği en önemli orkestra şeflerinden İbrahim Yazıcı, keman sanatçısı Filiz Özsoy ve piyanist Eser Öykü Dede 7 Şubat 2017 tarihinde KHK ile Kültür Bakanlığı'ndaki kamu görevlerinden ihraç edildi. Yazar Pelin Buzluk ise 29 Nisan 2017 tarihli 289 sayılı KHK ile Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı'ndaki görevinden ihraç edildi.
70 GAZETE VE 18 TV KANALI KAPATILDI
15 Temmuz darbe girişiminin ardından çıkarılan KHK'lerle; FETÖ ile bağı olduğu gerekçesiyle kapatılan gazete ve televizyon kanallarına, Azadiya Welat, Özgür Gündem, Hayat TV ve İMC TV gibi hükümete muhalif kanal ve gazetelerin de eklenmesiyle, 2 yıl boyunca toplamda 70 gazete ve 18 kanal kapatıldı. İki yıl süren OHAL boyunca bu sayılara, 25 radyo ve 20 dergi eklendi. İnsan Hakları Ortak Platformu'nun Nisan ayında yayınlanan raporuna göre kapatılan 5 radyo üzerindeki kapatma kararı kaldırılırken, kapatma kararı kaldırılan başka yayın olmadı. OHAL döneminde kapatılan kurumlardan 109'unun yurt, 934'ünün özel okul, 15'inin üniversite ve 49'unun sağlık kurumu olduğu belirtildi.
404'Ü BARIŞ METNİ İMZACISI, 6 BİNE YAKIN AKADEMİSYEN İHRAÇ EDİLDİ
Üniversitelerde başlatılan soruşturma ve ihbar dalgasında, 2 yıllık süreç içerisinde 6 bine yakın akademisyenin "FETÖ bağı" gerekçe gösterilerek atıldığı OHAL döneminde, 'Bu suça ortak olmayacağız' metnine imza atan 404 Barış Akademisyeni de ihraç edildi. Son KHK ile, metne imza attığı için iş kaybı yaşayan toplam Barış Akademisyeni sayısı ise 516 oldu.
1431 DERNEK KAPATILDI
21 Temmuz 2016'da çıkarılan ilk KHK'den günümüze kadar "FETÖ ile bağı olduğu" gerekçesiyle 1431 dernek ve sivil toplum kuruluşu kapatıldı. Kapatılan dernekler arasında, Özgürlükçü Hukukçular, İstanbul Kürt Enstitüsü ve Gündem Çocuk Derneği gibi FETÖ bağı olmayan dernekler de bulunuyor.
105 BİN 151 İADE TALEBİNİN 3 BİN 752'Sİ KABUL EDİLDİ
OHAL süresince yaşanan ihraçların ardından OHAL Komisyonu'na yapılan itiraz ve göreve iade talebi sayısı 105 bin 151 iken, görevine iade edilenlerin sayısı 3 bin 752 oldu. Göreve iade edilen memurların büyük bir bölümünün görev yeri değiştirildi. OHAL Komisyonu, son KHK ile ihraç edilenlerin Komisyon'a itiraz edecekleri son tarih olarak 5 Eylül'ü açıkladı.
181 BİN 500 KİŞİNİN PASAPORTUNA TAHDİT KOYULDU
OHAL ilanıyla birlikte kamu görevlileri için yurt dışına çıkarken çalıştıkları kurumdan belge alma şartı getirildi. Bu şart Kasım 2017'de kaldırıldı. OHAL döneminde çok sayıda pasaporta da tahdit koyuldu. BBC'de yer alan verilere göre, Cumhurbaşkanı Erdoğan 7 Temmuz 2018'de yaptığı açıklamada 181 bin 500 kişinin pasaportuna koyulan tahditlerin kaldırılacağını açıkladı. İdari kararlarla pasaportuna tahdit koyulan kişiler hiçbir şekilde pasaport alamıyor, karara da itiraz edemiyorlardı. İdari tahdidin yanı sıra yargı kararlarıyla da çok sayıda kişinin yurtdışına çıkışı yasaklandı.
